Vandaag nemen we het woord ‘gastvrijheid’ te pas en te onpas in de mond. Zeker binnen de huidige vluchtelingencrisis horen we dit op verschillende manieren passeren. Wat is dat eigenlijk, gastvrijheid? En hoe kunnen wij gastvrij zijn?
We kunnen hierbij denken aan een onbekende die op de deur klopt. Het vreemde staat aan je voordeur en vraagt om binnen gelaten te worden. Hij verstoort zo datgene waar je mee bezig bent en stelt je voor de keuze om al dan niet de deur te openen. Op deze manier is elke persoon gastvrij: er kan steeds op onze deur geklopt worden. Het vreemde staat voor alles dat anders is dan het gekende. Het zijn de vluchtelingen en migranten die op de deur van Europa kloppen, maar ook technologische veranderingen zoals het internet. Ook elke persoon die we ontmoeten is het vreemde aangezien deze altijd iets meebrengt dat anders is dan onszelf. Gastvrij betekent hier het openstaan voor gebeurtenissen; er kan iets gebeuren dat niet verwacht werd.
Dit fundamentele gastvrije in elke mens is niet gelijk aan gastvrijheid of gastvrij handelen. Je kan er voor kiezen om de deur gesloten te laten en verder te gaan met wat je voordien bezig was. Je kan proberen om verder te gaan zoals voordien, maar je kan deze gebeurtenis niet ongedaan maken: er is iets veranderd. Ook kan je er voor kiezen om de vreemde binnen te laten onder voorwaarden. Hij is welkom wanneer hij zich aan de regels van het huis houdt. We zien dit vaak terugkomen in de manier waarop over integratie van vluchtelingen en migranten gesproken wordt. Ze moeten zich zo goed mogelijk aanpassen aan de Belgische cultuur en de Belgische ‘huisregels’ volgen. Dit is een voorwaardelijke gastvrijheid. Deze gastvrijheid is op lange termijn echter onmogelijk: het vreemde kan nooit helemaal ingevoegd worden in het huis of de samenleving en zal altijd anders blijven. Hierdoor begint een eeuwige en onmogelijke strijd om de ander te onderwerpen. Tegenwoordig spreekt men soms dan bijvoorbeeld van een ‘gefaalde integratie’.
Maar wie heeft er op dat moment gefaald? Als samenleving werd er niet alleen een onmogelijke eis gesteld, maar bouwt men op deze manier ook aan haar eigen einde. Zowel wanneer het aankloppen van het vreemde genegeerd wordt, als wanneer er voorwaarden gesteld worden, slaagt de samenleving of het huishouden er niet in een antwoord te bieden op de vraag die dit vreemde met zich mee brengt. Door krampachtig het huis of de samenleving te beschermen zoals deze was voor het aankloppen, gaat het huis of de samenleving kapot. Het aankloppen kan immers niet ongedaan worden.
Ook een onvoorwaardelijke gastvrijheid is mogelijk. Je kan er voor kiezen het vreemde binnen te laten zonder er iets van te verwachten. Het is pas door het vreemde onvoorwaardelijk binnen te laten, dat dit ook iets kan betekenen. Door niet te moeten voldoen aan bepaalde voorwaarden krijgt het de kans om ons iets nieuws te tonen en zo de bestaande wereld te veranderen. Het nieuwe toont dingen waar niet bij werd stilgestaan en brengt antwoorden op vragen die nog niet bedacht waren. Het moet zich niet invoegen in de bestaande wereld, maar verandert ze en breidt deze uit. Het is pas door het vreemde toe te laten en deze de kans te geven iets te tonen, dat de samenleving haar eigen voortbestaan kan garanderen. Er wordt vandaag voortdurend op deze figuurlijke deur geklopt, aan ons om deze onvoorwaardelijk binnen te laten.
Lio doet stage bij FMDO in het kader van haar opleiding sociaal-culturele pedagogiek aan de KULeuven en wordt uitgedaagd om na te denken over hoe pedagogische begrippen terugkomen in de praktijk.